خرماچینی در جزیره قشم: جاذبه گردشگری
جزیره قشم، بزرگ‌ترین جزیره ایران در خلیج فارس، به‌واسطه آب و هوای گرم و خشک خود، مکان مناسبی برای کاشت خرما است. این جزیره، به‌ویژه در فصل برداشت خرما، شاهد فعالیت‌های گسترده خرماچینی است که در آن کشاورزان محلی با دست و در شرایط سخت، خرماهای با کیفیت بالا را برداشت می‌کنند. خرماچینی در قشم نه‌تنها یک فعالیت اقتصادی مهم است بلکه به‌عنوان یک سنت فرهنگی و اجتماعی نیز شناخته می‌شود. برداشت خرما به جز تمام این موارد یک تجربه عالی در گردشگری است. افرادی که به مکان‌هایی با آب‌وهوای مشابه با جزیره قشم سفر می‌کنند، می‌توانند خرماچینی را در فصل خود تجربه کنند یا آن را از نزدیک ببینند. البته گشت‌وگذار در نخلستان‌ها هم خود به تنهایی جذابیتی بی‌نظیر دارد.
با ما در کلودنگ دهخدا همراه باشید تا با درخت خرما و تمام جذابیت‌های خرماچینی در جزیره قشم آشنا شوید.
بارورکردن نخل خرما
درختان خرما از مقاوم‌ترین گونه‌ها در برابر آب‌وهوای گرم یا سرد هستند. بنابراین در مناطقی همچون جزیره قشم، نخل خرما بیش از یک درخت یا گیاه محسوب می‌شود. این درختان با زندگی انسان آمیخته شده‌اند و خود گواهی برای امکان زندگی در مناطق بسیار گرم هستند.
نخل خرما در جزیره قشم یا هر نقطه دیگری می‌تواند به‌صورت طبیعی یا به‌واسطه کشت‌و‌کار انسانی رشد کند. خرما وقتی در طبیعت خودبه‌خود رشد می‌کند نروماده موازی باهم و در رقابت رشد می‌کنند. اما انسان با کنترل رشد و انجام گرده‌افشانی کاری کرده تا نخلستان‌ها بیشترین تعداد درختان ماده را داشته باشند. جالب است بدانید که در روستای دهخدا قشم، کوهی به نام کوه نر وجود دارد که دلیل نام آن، وجود تعداد زیاد نخل‌های نر در گذشته بوده است. مردم در گذشته از گرده آن نخل‌ها یعنی هوار یا طارونه جمع می‌کردند و به نخلستان‌ها خود می‌بردند تا نخل‌های ماده خود را بارور کنند.
امروزه هم معمولا بارورکردن نخل‌های ماده به صورت دستی انجام می‌شود به این صورت که در زمانی که هوار نخل نر می‌رسد آن را می‌چینند و روی نخل ماده می‌گذارند. معمولا هر نخل نر ۲۰ تا ۲۵ هوار دارد که برای حدود ۱۰ نخل ماده کافی هستند. عمل تلقیح یا باروری نخل‌های ماده در زمستان انجام می‌شود و نخل‌ها برای باردهی تابستان آماده می‌شوند.
نخل خرما یا عضوی از خانواده؟
این درختان با زیست خود کاری کرده‌اند که زیست انسان نیز در جزیره امکان‌پذیر شود. نخل خرما برای مردم جزیره قشم، بیش از یک درخت است چرا که تقریبا هیچ چیز نخل خرما دورریختنی نیست. و ما تمام وجود به زندگی انسان‌ها کمک می‌کند. میوه نخل منبع غذایی قوی، هسته آن ماده تولید شیره برای زمستان، تولید سرکه، دارو یا خوراک احشام، برگ‌های آن برای بافتن لوازمی همچون زنبیل، سبد، حصیر، لیف یا جارو و تنه آن به عنوان تیرک‌های سقف در ساختمان‌سازی کاربرد دارد.
نخل خرما همیشه نقش مهمی در زندگی انسان داشته و شاید برای همین است که واحد شمارش آن مانند انسان «نفر» است. جالب است که نخل شباهت‌های دیگری نیز به انسان‌ها دارد. اگر سر نخل را بزنید درست مثل انسان می‌میرد و اگر آب از سر نخل بگذرد مانند انسان خفه می‌شود. نخل خرما می‌تواند عمر طولانی داشته باشد که در جزیره قشم کهنسال‌ترین آنها حدود ۱۵۰ سال عمر دارند و جوان‌ترین آنها ۴ ساله هستند. شاید بتوانید نمونه‌هایی ازدرختان کهنسال قشم را در منطقه‌ای همچون گورزین یا طبل ببینید.
زمان خرماچینی در قشم
فصل برداشت خرما معمولاً از اواخر تابستان آغاز می‌شود و تا اوایل پاییز ادامه دارد. این زمان به‌ویژه در ماه‌های شهریور و مهر است که خرما به مرحله رسیده‌گی کامل می‌رسد و کشاورزان شروع به خرماچینی می‌کنند. خرماچینی در قشم معمولاً با دست انجام می‌شود و این فرآیند نیاز به دقت و تجربه زیادی دارد. کارگران و کشاورزان در این فصل‌ها به مزارع خرما رفته و خرماها را به‌طور دقیق و با استفاده از ابزارهای خاصی که برای این کار طراحی شده‌اند، از درختان جدا می‌کنند.
جالب است که بدانید خرما در مراحل رشد خود نام‌های مختلفی دارد. در روستای دهخدا قشم، وقتی خرما هنوز کوچک و سبز است به آن خِلال می‌گویند. زمانی‌که کمی زرد یا قرمز می‌شود آن را کُنگ (kong) می‌نامند. بعد از آن وقتی خرما در زمان بین کُنگ و رُطب است به آن دوم پاسک (dum pask) می‌گویند. مراحل بعدی هم رُطب و خرما هستند. البته هر محصولی ممکن است ضایعات داشته باشد که خرما مستثنا نیست. در سه مرحله آخر قبل از خرماشدن، ممکن است بعضی از آنها باکیفیت نباشد. به این موارد بی‌کیفیت سَلینگ (saling) گفته می‌شود. سَلینگ فقط به عنوان غذای دام استفاده می‌شود. درنهایت، شاید سخت باشد که بتوانید خرما را در تمام مراحل آن ببینید ولی شاید در زمان برداشت محصول بتوانید فرایند خرماچینی را کامل از نزدیک ببینید.
انواع خرمای قشم
استان هرمزگان از تولیدکننده‌های بزرگ خرما در ایران است و حدود ۳۷ هزار هکتار نخلستان زیر کشت دارد. قشم با ده‌ها هزار نفر نخل، سهم تولید آن حدود ۹۰۰ تن است. انواع خرماها در استان خرمای «برحی»، «پیارم»، «مرداسنگ»، «مرزبان»، «زرد»، «آل مهتری»، «هلیلی»، «مصلی»، «خاسویی»، «سمران»، «شاهانی»، «شیخ کمالی»، و «کلک سرخ» است. در قشم بیشتر خرماهای «خنیزی»، «خلاص»، «برحی»، و «مرداسنگ» تولید می‌شوند.
خرماچینی به‌عنوان جاذبه گردشگری قشم
خرماچینی، فرآیندی که به‌طور سنتی در جزیره قشم انجام می‌شود، می‌تواند به‌عنوان یک جاذبه گردشگری منحصر به‌فرد مطرح شود. بسیاری از مسافران که به جزیره قشم سفر می‌کنند، از نزدیک علاقه دارند تا با این فعالیت آشنا شوند و تجربه‌ای متفاوت از برداشت خرما داشته باشند. خرماچینی می‌تواند به‌عنوان یک تور گردشگری معرفی شود که در آن گردشگران می‌توانند به مزارع خرما رفته و شاهد نحوه برداشت و خرماچینی در شرایط واقعی باشند.
در این تورها، بازدیدکنندگان می‌توانند از نزدیک با کشاورزان و کارگران محلی در ارتباط باشند، مراحل خرماچینی را از نزدیک مشاهده کنند و حتی در این کار شریک شوند. آنها می‌توانند تجربیاتی مانند بالا رفتن از درختان خرما، چیدن خرماها به‌صورت دستی و حتی خشک‌کردن خرما را از نزدیک ببینند. این تجربه‌ها به‌عنوان یک خاطره ویژه برای گردشگران به‌ویژه برای کسانی که علاقه‌مند به فرهنگ‌های محلی هستند، جذاب است.
برای چیدن خرماها، در روستای دهخدا قشم، خرماچین‌ها با کمربندی محکم به نام پَروِند یا پرونگ خود را به درخت متصل می‌کنند و با کمک انتهای برگ‌های چیده‌‌شده تنه نخل خود را بالا می‌کشند. این کار بسیار دشوار است و نیاز به آمادگی بدنی عالی دارد. وقتی خرماچین به بالای نخل می‌رسد خوشه خرما یا پنگ‌ها (pang) را می‌چیند. به بخشی که ریس‌های خرما از آن ایجاد می‌شود و به کل ریس‌ها با هم هوش (hush) گفته می‌شود. هر نخل معمولا حدود ۹ پنگ دارد که هر کدام از آنها ممکن است ۵۰ ریس داشته باشند. با این حساب وزن هر پنگ می‌تواند حدود ۶ تا ۱۲ کیلوگرم باشد. واضح است که خرماچینی کاری بسیار جذاب و در عین حال سخت با نیاز به آمادگی جسمانی به شدت بالا است.
خرماچینی و کلودنگ
همانطور که گفتیم، خرماچینی در جزیره قشم، به‌عنوان یک سنت قدیمی و بخش جدایی‌ناپذیر از فرهنگ جزیره، نه‌تنها یک فعالیت اقتصادی است بلکه می‌تواند به‌عنوان یک جاذبه گردشگری منحصر به‌فرد معرفی شود. با تجربه کردن این فرآیند، گردشگران می‌توانند با زندگی روزمره مردم قشم ارتباط برقرار کنند و از نزدیک با شیوه‌های سنتی کشاورزی آشنا شوند. این تجربه، به‌ویژه در کنار طبیعت بکر و زیبای قشم، فرصتی بی‌نظیر برای ایجاد خاطراتی متفاوت برای مسافران ایجاد می‌کند.
اگر می‌خواهید تا جزیره قشم را با تمام داستان‌ها، فرهنگ اصیل، تاریخ و طبیعت بی‌نظیرش تجربه کنید، با اقامت در اقامتگاه بومگردی کلودنگ در قلب جزیره قشم در روستای دهخدا می‌توانید از تورهای گردشگری کلودنگ استفاده کنید. این تورها با لیدرهای بومی و باتجربه برگزار می‌شوند و با توجه به تنوع کافی که دارند می‌توانند تجربه‌ای به یادماندنی را برای شما به ارمغان بیاورند.
