ویژگی‌های معماری جزیره قشم چیست؟
جزیره قشم آب‌وهوایی بسیار گرم و مرطوب دارد بنابراین معماری نقشی بسیار اساسی در کیفیت زندگی مردم دارد. در این میان دانش بومی که شامل دانش ارتباط انسان با محیط طبیعی است کمک می‌کند تا انسان بومی بتواند نه با جنگ با طبیعت بلکه با همزیستی با طبیعت بتواند زندگی کند.
از آن‌جایی‌که تاثیر طبیعت در ویژگی‌های معماری و فرهنگی هیچ منطقه‌ای قابل انکار نیست بنابراین جزیره قشم نیز به عنوان سرزمین عجایب ایران، ویژگی‌های معماری منحصربه‌فردی دارد. ویژگی‌های معماری منحصربه‌فرد قشم او را در کنار سایر گردشگری‌ها مانند گردشگری تاریخی، طبیعی یا خرید، آن را به مقصدی ویژه برای سفر تبدیل کرده است. ما در این متن به مشخصه‌های معماری خاص قشم می‌پردازیم تا مطمئن شویم که در سفرتان به قشم با پیچ‌وخم‌های معماری آن آشنا می‌شوید و لذت می‌برید.
معماری بندر لافت، بندر بادگیرهای قشم
در قشم مناطق زیادی است که در دل خود معماری سنتی را حفظ کرده‌اند مانند روستای پی‌پشت، دولاب، باسعید و بندر لافت. اما می‌توان گفت که بندر لافت انسجام و هماهنگی معماری خود را بیش از سایر مناطق قشم حفظ کرده است. بنابراین می‌توان گفت بندر لافت مرکز گردشگری معماری قشم است هر چند ما در سراسر قشم سازه‌های نمایش‌دهنده سبک معماری قشم را داریم که در ادامه درباره آن‌ها صحبت می‌کنیم.
لافت از مرطوب‌ترین و گرم‌ترین مناطق جزیره قشم است بنابراین در ساختار خود «بادگیر»ها را کاملا حفظ کرده و بارزترین ویژگی معماری این روستا هستند. بادگیرها براساس عواملی همچون ارتفاع، طراحی دیوارها و جهت‌گیری به دو نوع تقسیم می‌شوند: بادگیرهایی که هوای تازه و خنک را با هوای گرم و راکد خانه عوض می‌کنند و بادگیرهایی که علاوه بر این کار به وسیله تبخیر آب فضای خانه را خنک می‌کنند. بادگیر نوع دوم به دلیل رطوبت بالای منطقه در قشم کاربرد ندارد.
بنابراین با کمی پیاده‌روی در بافت سنتی و زیبای بندر لافت می‌توانید خانه‌هایی را ببینید که بادگیرهای دو طرفه و یا چهارطرفه دارند. بادگیرهای چهارطرفه نسبت به بادگیرهای دو طرفه تزئین، ارتفاع و ساختار پیچیده‌تری دارند که در قشم بیشتر استفاده می‌شوند. تصور کنید در زمان غروب آفتاب در میان بندر بادگیرها راه می‌روید و خیال شما را به بیرون از واقعیت می‌برد جایی که تجربه آن در دیگر شهرهای ایران تقریبا غیر ممکن است. یکی از نکاتی که در پیاده‌رویتان ممکن است جلب توجه کند کوچه‌های کم عرض و تنگ هستند. کوچه‌ها با عرض پایین ساخته شده‌اند تا همیشه سایه داشته باشند. جالب است بدانید که در قشم رنگ سفید معمولا برای دیوارهای مساجد و آب‌انبارها استفاده می‌شود و خانه‌ّهای مسکونی رنگی اخرایی دارند.
ناگفته نماند که بخش تاریخی لافت از سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و یکی از ۱۰ روستای برتر کشور از نظر معماری است.
آب‌انبارها (برکه بی‌بی) و چاه‌ها (تلا) در معماری قشم
یکی از مشخصه‌های قشم کمبود آب شیرین و نیاز به آب شیرین برای زندگی و بقا بوده است. بنابراین آب‌انبارها و چاه‌ها نقش بسیار مهمی را در زندگی مردم بومی قشم بازی کرده و می‌کند. از آب‌انبارهای معروف قشم، آب‌انبار بی‌بی است که در گویش بومی به آن برکه می‌گویند. برکه بی‌بی از نظر معماری جالب توجه است و سقف آن برعکس اغلب سازه‌های قشم، گنبدی شکل است.
در این میان چاه‌های قشم را نباید فراموش کرد. چاه‌های طبیعی و دست‌ساز در قشم همیشه منبعی مهم برای تامین آب شیرین از طریق آب باران بوده‌اند. در جزیره قشم در لافت می‌توانید معروف‌ترین چاه‌های جزیره یعنی چاه‌های تلا را ببینید که ۳۳ عدد هستند. عمر این چاه‌های حدود ۴۰۰ سال تخمین زده شده‌اند بنابراین شما ترکیبی از تاریخ و معماری قشم را در آن‌ها می‌بینید. جالب است بدانید که این چاه‌ها براساس ساختار معماری‌شان هر کدام نامی دارند: «سردو»، «لوبنی»، «در طلایی»، «دو مارون»، «سقی»، «ریغی»، «عاشوری»، «تلخو»، «کنتی»، «کناری»، «میون طلایی»، «پاسخقی»، «لوفرانی»، «کمی زیارتی»، «گروی»، «هنگامی»، «کربی»، «لودی کنیزون»، «زی دل خری»، «بورکی»، «غرابو»، «زیر دل غرابو» و «دری گوزی». جالب است که در باب اهمیت آب‌انبارها بدانید که طرح احیای سازه‌های تاریخی آبی جزیره قشم در سال ۲۰۱۷ نامزد دریافت جایزه آموزش برای توسعه پایدار ملل متحد شد.
معماری خانه‌های مُغ در قشم
خانه‌های مُغ قشم خانه‌های ییلاقی هستند که کاربرد آن‌ها برای اقامت تابستانی بوده‌اند و اغلب در کنار نخلستان‌ها ساخته شده‌اند. این خانه‌ّها اغلب ساختار ساده و مکعبی شکلی دارند اما در روستای طبل قشم هنوز هم می‌توانیم خانه‌های مُغ را با معماری گسترده‌تری ببینیم. در معماری این خانه‌ّها یک هسته سکونتی قدیمی کوچک نزدیک به نخلستان وجود دارد و یک هسته U شکل جدید در بالای آن است. در میان این دو هسته هم یک آب‌انبار ساخته شده است. در یکی از خانه‌های مُغ در روستای طبل می‌توانید سه اتاق با ویژگی‌های منحصربه‌فرد را ببینید. اتاق کَرَخی یعنی اتاقی با پنجره‌های فراوان برای گرفتن کوران هوا، اتاق نشیمن عمومی با ایوان و اتاق بسته که احتمالا اتاق خدماتی بوده است.
خانه‌های قشم
خانه‌های قشم خود به تنهایی می‌توانند جز جاذبه‌های قشم محسوب شوند به خصوص در بافت‌های روستایی و سنتی. از ویژگی‌های معماری خانه‌های قشم می‌توان به ایوان‌های بزرگ، پشت بام‌های مسطح، باغچه‌های چهارگوش و مرکزی در حیاط، بادگیرها، پنجره‌های زیاد، عدم وجود زیرزمین و اتاق‌های بادگیر، زمستانی، و اتاق مجلسی اشاره کرد.
اتاق بادگیر همان اتاقی است که بادگیر باد را به آن هدایت می‌کند و آن اتاق با در و پنجره‌ای که دارد باد را به تمام خانه پخش می‌کند. اتاق‌های میهمان یا مجلسی نیز برای پذیرایی از میهمانان طراحی می‌شوند و معمولا تزئینات بیشتری دارند. از طرفی این اتاق‌ها اغلب دو در دارند تا رفت و آمد میهمان راحت‌تر باشد.
پنجره‌ها هم در منطق شهری و روستایی قشم متفاوت هستند. اغلب در روستاها پنجره‌های را لیف‌های خرما و گل می‌سازند تا در فصل گرما بتوانند با پاشیدن آب به درزهای پنجره‌ها، لیف‌های خرما مانند پوشال کولر عمل کند و هوا را خنک‌تر کند. موضوع دیگری که در شهرها و روستاهای قشم با دیگر مناطق ایران متفاوت است عرض کوچه‌ها است. کوچه‌ها در این مناطق باریک ساخته می‌شوند تا بتوانند برای رفت و آمد سایه ایجاد کنند.
البته باید به این موضوع توجه کنید که اگر می‌خواهید معماری خاص و زیبای خانه‌های قشم را از نزدیک ببینید باید در اقامتگاه‌های بومگردی اقامت کنید که با ساختار سنتی و بومی قشم ساخته شده‌اند و با طبیعت قشم سازگاری و صلح بیشتری دارند. اقامتگاه بومگردی کلودنگ با ساختار سنتی، روحی بومی و امکانات کامل مدرن می‌تواند تجربه‌ای به یادماندنی از معماری قشم را در اختیارتان بگذارد.
همین حالا سفر خود به قشم را رزرو کنید.
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)